HỌC VĂN CHỊ NGUYỄN MINH HIÊN

Nếm trải nhiều trong trường đời, sau này, Xuân Quỳnh tâm sự về nghiệp thơ: “Vì thích thú. Làm văn học cảm thấy như mình được sống thêm một cuộc đời nữa. Vì uất ức. Khi mới vào nghề bị xô đẩy, bị khinh rẻ nên tôi phải quyết sống. Mà sống tức là phải viết. Nói được niềm vui nỗi khổ của mình, tôi cảm thấy có cái sung sướng không mấy ai có! Như người khác không được yêu, mình được yêu. Như người khác chỉ biết im lặng mà mình biết nói, và nói lên được thành tiếng”. Tâm sự đó cho thấy chiều sâu ý chí cùng khát khao thể hiện bản ngã của chị thật quyết liệt.

Có lẽ, từ quan niệm và thái độ quyết liệt ấy, ngay từ chặng đầu cuộc đời cầm bút của mình, Xuân Quỳnh đã đạt tới cái tôi trữ tình đẹp đẽ và sâu sắc hơn người:

"𝑻𝒐̂𝒊 đ𝒂̃ đ𝒊 đ𝒆̂́𝒏 𝒕𝒂̣̂𝒏 𝒄𝒖̀𝒏𝒈 𝒙𝒖̛́ 𝒔𝒐̛̉

Đ𝒆̂́𝒏 𝒕𝒂̣̂𝒏 𝒄𝒖̀𝒏𝒈 đ𝒂𝒖 đ𝒐̛́𝒏, đ𝒆̂́𝒏 𝒕𝒊̀𝒏𝒉 𝒚𝒆̂𝒖!"

Để đạt tới thơ ca như vậy, Xuân Quỳnh tài năng còn cần thêm thời gian, đồng thời cũng còn phải trải qua nhiều gian truân nữa. Đây là thời kỳ không lực Mỹ đánh phá rộng ra miền bắc, nhưng hễ có cơ hội đi thực tế là chị đeo ba-lô lên đường, lúc lên vùng đồi núi Bắc Giang, khi về đồng ruộng Thái Bình, hay vào vùng biển Thanh Hóa... Và, Xuân Quỳnh viết được bài Sóng, khiến bạn đọc và những người quan tâm ngạc nhiên, bởi thấy bút lực của chị sâu và mạnh hơn trước nhiều: Dữ dội và dịu êm/ Ồn ào và lặng lẽ/ Sóng không hiểu nổi mình/ Sóng tìm ra tận bể…

Trong bom đạn ác liệt, văn chương nặng về biểu dương tuyên truyền, bài thơ tình ái say đắm được in ra, là một hiện tượng khá đặc biệt: Con sóng dưới lòng sâu/ Con sóng trên mặt nước/ Ôi con sóng nhớ bờ/ Ngày đêm không ngủ được/ Lòng em nhớ đến anh/ Cả trong mơ còn thức. Một tấm tình thật, trong một đời sống thật, không gượng gạo, không tô vẽ, nên bài thơ Sóng được nhiều người yêu thơ khi đó chép vào sổ tay, họ còn chép gửi cho nhau như một món quà tình cảm.

Hai năm 1969 và 1970, Xuân Quỳnh lặn lội vào tuyến lửa Quảng Bình, Vĩnh Linh nhiều tháng trời. Với khát khao thể hiện cái tôi của mình trước cuộc đời, Xuân Quỳnh đã tìm ra bản lĩnh thơ của mình một cách thật tự nhiên. Tình cảm chị thế nào, lòng thương yêu cuộc sống của chị thế nào, muốn yêu thì phải gắng sức, phải hy sinh cách nào… chị bày tỏ bằng một ngôn ngữ giản dị, đầy tình thương mến, và nó thành cốt cách thơ của chị. Đó là một bản lĩnh thơ mạnh và sâu đặc biệt trong thơ thời kháng chiến chống Mỹ. Bài Gió Lào cát trắng, viết năm 1969, trình bày một thân phận trên miền quê cát trắng và gió như quạt lửa, có gốc gác, ngọn ngành, lại có chiều sâu đời sống kháng chiến: Mẹ ru tôi hạt cát sạn hàm răng/ Vừa lớn khôn tôi đã biết đào hầm/ Dưới bom đạn gió Lào vẫn thổi/ Và trên cát có thêm cồn cát mới/ Cỏ mặt trời lăn như bánh xe.../ Máu đồng đội và máu tôi đã đổ/ Trên cát này mà gió quạt vừa se. Bài thơ bày tỏ tình yêu sâu nặng đối với con người sống trên mảnh đất này, và cho thấy cái tôi trữ tình của nhà thơ đạt tới tầm mức thật lớn: Tôi sẵn lòng đem hiến cả đời tôi/ Cho cát trắng và gió Lào quạt lửa.

[...]

Nhìn nhận hiện tượng thơ Xuân Quỳnh, chúng tôi vẫn nghĩ, khi chị “quyết sống, mà sống là phải viết”, cũng bắt đầu giai đoạn bừng nở tài năng thơ, mà thành công đỉnh cao thời kỳ này của chị thể hiện qua các bài Sóng, Thuyền và biển, rồi Gió Lào cát trắng và Những người mẹ không có lỗi… Trong bản ngã của nữ sĩ này có cả ồn ào và lặng lẽ, có cả dịu êm và dữ dội, có sự không hiểu mình mà phải ra tận bể… (bài Sóng). Đến Thuyền và biển, có hiền từ, thì thầm và cả vô cớ ào ạt xô đẩy. Cặp hình tượng con thuyền và biển cả biểu đạt người đang yêu và một mối tình lớn: Chỉ có thuyền mới hiểu/ Biển mênh mông dường nào/ Chỉ có biển mới biết/ Thuyền đi đâu, về đâu. Với sự thăng hoa của Xuân Quỳnh tài năng, ngôn ngữ thơ đạt tới vẻ đẹp cổ điển:

𝑵𝒉𝒖̛̃𝒏𝒈 𝒏𝒈𝒂̀𝒚 𝒌𝒉𝒐̂𝒏𝒈 𝒈𝒂̣̆𝒑 𝒏𝒉𝒂𝒖

𝑩𝒊𝒆̂̉𝒏 𝒃𝒂̣𝒄 đ𝒂̂̀𝒖 𝒕𝒉𝒖̛𝒐̛𝒏𝒈 𝒏𝒉𝒐̛́

𝑵𝒉𝒖̛̃𝒏𝒈 𝒏𝒈𝒂̀𝒚 𝒌𝒉𝒐̂𝒏𝒈 𝒈𝒂̣̆𝒑 𝒏𝒉𝒂𝒖

𝑳𝒐̀𝒏𝒈 𝒕𝒉𝒖𝒚𝒆̂̀𝒏 đ𝒂𝒖 - 𝒓𝒂̣𝒏 𝒗𝒐̛̃

𝑵𝒆̂́𝒖 𝒕𝒖̛̀ 𝒈𝒊𝒂̃ 𝒕𝒉𝒖𝒚𝒆̂̀𝒏 𝒓𝒐̂̀𝒊

𝑩𝒊𝒆̂̉𝒏 𝒄𝒉𝒊̉ 𝒄𝒐̀𝒏 𝒔𝒐́𝒏𝒈 𝒈𝒊𝒐́

𝑵𝒆̂́𝒖 𝒑𝒉𝒂̉𝒊 𝒄𝒂́𝒄𝒉 𝒙𝒂 𝒂𝒏𝒉

𝑬𝒎 𝒄𝒉𝒊̉ 𝒄𝒐̀𝒏 𝒃𝒂̃𝒐 𝒕𝒐̂́…

Năm 1973, nữ sĩ Xuân Quỳnh cùng nhà thơ Lưu Quang Vũ xây dựng một gia đình mới. Đây là một bước ngoặt lớn trong đời sống cũng như đời thơ Xuân Quỳnh. Chị sống chi chút hơn trong đời sống gia đình, và viết nhiều thơ về tình yêu. Đến chặng này, hiện rõ một Xuân Quỳnh hiền thảo, yêu tha thiết, đã có nét cười lặng lẽ trong thơ: Chẳng dại gì em ước nó bằng vàng/ Trái tim em, anh đã từng biết đấy/ Anh là người coi thường của cải/ Nên nếu cần anh bán nó đi ngay. Những người biết chút ít về đời tư của chị, đọc bài thơ Tự hát, là biết chị viết về Lưu Quang Vũ: Em lo âu trước xa tắp đường mình/ Trái tim đập những điều không thể nói… Vợ chồng nữ sĩ Xuân Quỳnh mỗi người có một đứa con riêng, rồi lại có một đứa con chung nữa, lo miếng cơm manh áo thực sự là cực nhọc. Xuân quỳnh bày tỏ nỗi lo và tình thương yêu đối với chồng, chân thật và cũng sâu sắc lẽ đời: Trái tim đập cồn cào trong cơn đói/ Ngọn lửa nào le lói giữa cô đơn. Bài Tự hát là bài thơ tình rất hay của Xuân Quỳnh và cũng là bài thơ tình thật hay của thơ Việt Nam hiện đại. Đấy là tình yêu đời thường mà dài lâu hơn một đời người:

𝑬𝒎 𝒕𝒓𝒐̛̉ 𝒗𝒆̂̀ đ𝒖́𝒏𝒈 𝒏𝒈𝒉𝒊̃𝒂 𝒕𝒓𝒂́𝒊 𝒕𝒊𝒎 𝒆𝒎

𝑳𝒂̀ 𝒎𝒂́𝒖 𝒕𝒉𝒊̣𝒕, đ𝒐̛̀𝒊 𝒕𝒉𝒖̛𝒐̛̀𝒏𝒈 𝒂𝒊 𝒄𝒉𝒂̆̉𝒏𝒈 𝒄𝒐́

𝑪𝒖̃𝒏𝒈 𝒏𝒈𝒖̛̀𝒏𝒈 đ𝒂̣̂𝒑 𝒍𝒖́𝒄 đ𝒐̛̀𝒊 𝒌𝒉𝒐̂𝒏𝒈 𝒄𝒐̀𝒏 𝒏𝒖̛̃𝒂

𝑵𝒉𝒖̛𝒏𝒈 𝒃𝒊𝒆̂́𝒕 𝒚𝒆̂𝒖 𝒂𝒏𝒉 𝒄𝒂̉ 𝒌𝒉𝒊 𝒄𝒉𝒆̂́𝒕 đ𝒊 𝒓𝒐̂̀𝒊

Thơ Xuân Quỳnh nhất quán suốt đời với sự chân thật trong xúc cảm, và hết sức tự nhiên trong nghệ thuật thi ca. Có một nhà phê bình văn học nhận xét rất hay: “Thơ Xuân Quỳnh tự nhiên, như đã là phụ nữ thì phải sinh con, đẻ cái vậy”. Nhiều câu thơ tưởng như chị tiện miệng mà nói ra, mà hay: Tháng mười trời trải nắng hanh/ Có cô hàng xóm phơi chăn trước thềm… Đến khi bắt vào khổ thơ sau, mới thấy là thơ rất điêu luyện: Gia tài chỉ có bàn tay/ Đường gân xanh, vết chai dày từ xưa/ Gia tài chỉ có bài thơ/ Bao năm viết để bây giờ tặng anh... (bài Thơ viết tặng anh).

Thời trẻ, lên rừng xuống biển, vào tuyến lửa, cũng viết thơ tình, nhưng thơ thời ấy không có dấu vết đời sống tình cảm với người chồng đầu tiên của chị. Còn đến chặng này, hầu như bài thơ tình nào cũng có hình bóng Lưu Quang Vũ. Đôi khi, những câu thơ tình da diết đến mức thấy dường như chị sợ hãi sự cô đơn vì xa vắng anh (bài Chỉ có sóng và em): Một trời xanh, một biển tận cùng xanh/ Và gió thổi và mây bay về núi/ Lời thương nhớ ngàn lần em muốn nói/ Nhưng bây giờ chỉ có sóng và em… Thơ Xuân Quỳnh viết khi ngoài bốn mươi tuổi đã xuất hiện những xúc cảm cô đơn, hoang vắng: Mắt anh nâu một vùng phù sa/ Vùng đất của nơi nao trong trí nhớ/ Em chiếm đoạt rồi em hoảng sợ/ Giữa vô cùng hoang vắng, giữa cô đơn. Cái tôi trữ tình của Xuân Quỳnh đến chặng này có thêm sự yếu đuối. Có thể do bệnh tim của chị đã chớm phát. Chỉ với tài năng, sự trải đời sâu sắc, với cảm xúc đau nhói trong ngực, nữ sĩ mới viết được thơ thế này:

"𝑫𝒐̀𝒏𝒈 𝒔𝒐̂𝒏𝒈 𝒏𝒂̀𝒚 𝒃𝒂̃𝒊 𝒄𝒂́𝒕 𝒄𝒂́𝒏𝒉 𝒃𝒖𝒐̂̀𝒎 𝒒𝒖𝒆𝒏

𝑯𝒐𝒂 𝒍𝒂𝒖 𝒕𝒓𝒂̆́𝒏𝒈 𝒔𝒖𝒐̂́𝒕 𝒎𝒐̣̂𝒕 𝒕𝒉𝒐̛̀𝒊 𝒒𝒖𝒂́ 𝒌𝒉𝒖̛́

𝑻𝒐̂𝒊 đ𝒂̃ đ𝒊 đ𝒆̂́𝒏 𝒕𝒂̣̂𝒏 𝒄𝒖̀𝒏𝒈 𝒙𝒖̛́ 𝒔𝒐̛̉

Đ𝒆̂́𝒏 𝒕𝒂̣̂𝒏 𝒄𝒖̀𝒏𝒈 đ𝒂𝒖 đ𝒐̛́𝒏, đ𝒆̂́𝒏 𝒕𝒊̀𝒏𝒉 𝒚𝒆̂𝒖"

Ngay cả khi viết với xúc cảm nhói đau, bút lực thơ Xuân Quỳnh vẫn thật mạnh. Nhiều lần nằm viện vì bệnh tim, nhưng lúc có thể, Xuân Quỳnh lại làm thơ. Bởi người như chị, “sống tức là phải viết”. Thật sự là chị thèm được sống, thèm vô cùng: Ôi trời xanh xin trả cho vô tận/ Trời không xanh trong đáy mắt em xanh/ Và trong em không thể còn anh/ Nếu ngày mai em không làm thơ nữa...

Xuân Quỳnh không mất bởi bệnh tim, mà qua đời cùng Lưu Quang Vũ và đứa con của anh chị, bởi tai nạn giao thông đau đớn. Người chị yêu nhất đã cùng chị đi khỏi cuộc đời. Chỉ những bài thơ, là mong muốn được cất tiếng nói với mọi người, là khát vọng sống hết mình, là tình yêu và những gian nan khổ nhọc của Xuân Quỳnh trong cuộc sống trần thế, sẽ ở lại lâu dài trong cuộc đời này!

Nguồn: Anh Chi

Để tham khảo thêm nhiều bài viết hay, và chạy nước rút hiệu quả, hãy đăng ký sở hữu các đầu sách và đăng ký khoá học của HVCH nhé!

Link đặt sách: https://bit.ly/2ZPn5bZ

Link đăng ký Khóa nền: http://bit.ly/KHOAHOC2K4

Link đăng kí khoá VIP: http://bit.ly/KHOAHOCVANVIP2K4

Cập nhật thêm những bài viết hay tại các kênh truyền thông của HVCH:

Fanpage:  Học văn chị Hiên

Youtube: Học văn chị Hiên - Youtube 

IG: Học văn chị Hiên

Tiktok: Học văn chị Hiên